Een kind van zijn ouders scheiden is een uiterste maatregel die alleen mag worden toegepast als dat in het belang van het kind is. Steeds meer is bekend over de gevolgen van (langdurige) uithuisplaatsingen voor kinderen en jongeren. Uithuisplaatsingen, hoewel in sommige gevallen noodzakelijk, leiden vaak niet tot de gewenste verbeteringen in de ontwikkeling van het kind. Juist stabiliteit en veiligheid zijn voor kinderen belangrijk. In de praktijk kan dat tijdens een uithuisplaatsing vaak niet geboden worden.
Een uithuisplaatsing is ingrijpend en heeft grote impact op zowel ouders als kinderen. Bovendien zijn de uitkomsten bij een uithuisplaatsing onzeker. De gevolgen zijn pas achteraf zichtbaar en niet altijd van tevoren te overzien. Loopt een kind (meer) schade op doordat het thuis blijft wonen of loopt het schade op door een uithuisplaatsing? Dat stelt professionals voor een groot dilemma: ze kunnen een verkeerd besluit nemen als het kind uit huis geplaatst wordt, maar ook als ze het thuis bij de ouders laten blijven. Achteraf kan altijd blijken dat een besluit niet het juiste was. Het is daarom essentieel dat besluiten zorgvuldig worden genomen en expliciet worden onderbouwd.
Zorgvuldig beslissen betekent dat jeugdprofessionals:
- systematisch en planmatig werken;
- gebruik maken van beschikbare wetenschappelijke kennis;
- onderscheid maken tussen de informatie die ze verzamelen, hun beoordeling van die informatie en de beslissingen die zij op basis daarvan nemen;
- hun conclusies en besluiten feitelijk en inzichtelijk onderbouwen;
- een gemotiveerde belangenafweging maken waarbij het belang van het kind centraal staat;
- samen met ouders, kind, collega’s uit andere disciplines en andere hulpverleners een beslissing nemen en deze beslissing onderbouwen.
Om samen met ouders en kind te kunnen beslissen over de best passende hulp, is het belangrijk om het eens te zijn over een aantal zaken: wat er aan de hand is, waardoor dat veroorzaakt wordt, wat de risico’s en beschermende factoren in het gezin en de omgeving zijn, maar ook welke hulp en ondersteuning al is ingezet en met welk resultaat. Bij de afweging over uithuisplaatsing is dus een gedeelde verklarende analyse noodzakelijk. Zo’n analyse biedt inzicht in de samenhang van de problemen, het ontstaan en het voortbestaan ervan en legt verbanden tussen de verschillende factoren. Dit kan leiden tot het inzicht dat een ouder bijvoorbeeld eerst traumabehandeling moet krijgen, dat er interventies op school plaats moeten vinden, dat er aandacht moet zijn voor armoede of huisvesting of dat er gezinstherapie nodig is. Ook gaat de gedeelde verklarende analyse in op positieve factoren die aanwezig zijn en (nog) niet benut worden, maar wel aanknopingspunten kunnen bieden voor het voorkomen van een uithuisplaatsing of voor terugplaatsing. Verder gaat de verklarende analyse in op eerdere vormen van hulpverlening en de opbrengsten daarvan, waarmee onderbouwd wordt waarom die eerdere hulp niet voldoende is gebleken.
Om een gedegen gedeelde verklarende analyse op te stellen, moet er worden samengewerkt. In de eerste plaats moet de gedeelde verklarende analyse een co-creatie zijn van jeugdprofessionals en ouders. De analyse komt dus zo veel mogelijk gezamenlijk tot stand en professionals en ouders proberen tot een gezamenlijk perspectief op de situatie te komen. Dit betekent niet dat ouders het per se eens zijn met of overtuigd moeten worden van het perspectief van de professionals, maar wel dat de uitkomsten altijd met hen gedeeld zijn en de informatie samen met hen verzameld is. Ten tweede moet een gedragswetenschapper intensief betrokken zijn bij het opstellen van een verklarende analyse. Tot slot kan het bij specifieke, meervoudige problematiek van belang zijn specialisten bij het opstellen van de analyse te betrekken.
Het opstellen van een gedeelde verklarende analyse is geen eenmalige activiteit. Door evaluatie van het lopende hulpverleningstraject kan de oorspronkelijke verklarende analyse aangescherpt en geactualiseerd worden en ontstaat geleidelijk een steeds beter inzicht in de gezinssituatie. Vooruitkijkend kan de gedeelde verklarende analyse gebruikt worden voor het opstellen van doelen en het bepalen van passende hulp. Terugkijkend kan de gedeelde verklarende analyse gebruikt worden bij de evaluatie van hulp en de overweging voor een terugplaatsing. Zo kan aan de hand van de eerdere verklarende analyse gekeken worden of aan noodzakelijke voorwaarden gewerkt is en of problemen op bepaalde gebieden verminderd of hanteerbaar geworden zijn.